Subat 1609'da Istanbul'da dogdu. Asil adý Mustafa'dir. Dogu'da Haci Halife, Bati'da ise Haci Kalfa adiyla da taninir. Babasi Abdullah Enderun'da yetismis, silahdarlik goreviyle saraydan ayrilmisti. 14 yasina kadar ozel egitim goren Katib Celebi, 1623'te Anadolu Muhasebesi Kalemi'ne girdi. IV. Murad Donemi'nde (1624-1640) girisilen Dogu Seferlerine katib olarak katildi. 1635'te Istanbul'a donerek kendisini tumuyle okuyup yazmaya verdi.
Donemin unlu bilginlerinin derslerine katilarak medrese ogrenimindeki eksikliklerini giderdi. Tarihten tipa, cografyadan astronomiye kadar genis bir ilgi alaný olan Katib Celebi'nin ayni zamanda zengin bir kitapligi da vardi. 1645'te sirasý geldigi halde yukselemedigi icin kalemdeki gorevinden ayrildi. Ancak 1648'de Takvimu't-Tevarih adli yapiti dolayisiyla Seyhulislam Abdurrahim Efendi araciligiyla kalemde ikinci halifelige getirildi. Bundan sonra da ogrenme ve ogretme yolundaki cabalarýný surduren Katib Celebi pespese yapitlar vermeye basladi. Telif ve ceviri olarak yirmiyi askin kitap yazdi. En onemlileri tarih, cografya ve bibliyografya alanindadir.
Tarih alanýndaki yapitlarinin ilki 1642'de tamamladigi Arapca Fezleke'dir. (Fezleketi Akvalu'l-Ahyar fi ilmi't-Tarih ve'l-Ahbar). Dort bolumden olusan kitapta tarihin anlami, konusu ve yarari anlatildiktan sonra bu alandaki temel yapitlarýn bir bibliyografyasý verilmis, ard,ndan da Klasik islam Tarihciligi'ne uygun olarak Dunya'nin yaratilisindan 1639'a dek kurulan devletler ve meydana gelen onemli olaylar kisaca siralanmistir.
En taninmis yapitlarindan olan Tuhfetu'l-Kibar fi Esfari'l-Bihar'da kurulus doneminden 1656'ya kadar, Osmanli Denizciligi'nin bir tarihcesi yaninda Osmanli Donanmasi'nin, tersane ve bahriye orgutunun isleyisini anlatir, kaptan-i deryalarin yasam oykulerini verir. Sonunda da son zamanlarda denizlerde ugranilan basarisizliklari giderme yolundaki ogutlerini siralar.
Cografi yapitlarýn en onemlisi olan Cihannuma, Osmanli Cografyaciligi'nda yeni bir cigir acmistir. Katib Celebi, Cihannuma'yi iki kez yazmistir. 1648'de yazmaya basladigi ilki, Klasik islam Cografyasi temelindeydi. Bu yapitini henuz bitirmemisken eline gecen Gerardus Mercator'un Atlas'ini, Mehmed ihlasi adli bir Fransiz donmesinin yardimiyla Latince'den Turkce'ye cevirterek yeni bilgiler edindi ve 1654'te Cihannuma'yi ikinci kez yazmaya giristi. Ardindan yine Mercator'un Atlas Minor'unu elde etti. Bunlarýn yani sira Batili cografyacilardan Ortelius, Cluverius ve Lorenz'in yapitlarindan da yararlandi. Dogal olarak eski Arap, iran ve Osmanli Cografyacilarin yapitlarini da kullandi.
ikinci Cihannuma, Dunya'nin yuvarlak oldugunu da kanitlamaya calisan fiziki cografya agirlikli bir giris bolumunden sonra Kristof Kolomb ve Macellan'in kesif gezilerinden soz eder. Ardindan Japonya'dan baslayarak Asya ulkelerini tanitir. Bunlarin tarihleri, yonetim bicimleri, ekonomileri, inanclari konusunda bilgiler verir. Bu arada islam Cografyacilarinin bilgi yanlislarini gosterir, bunlarin harita kullanmamaktan ileri geldigini aciklar. Bu ikinci Cihannuma'da anlatilan son yer Van'dir. Birinci Cihannuma'da ise Osmanli Avrupa'si ve Anadolu ile ispanya ve Kuzey Afrika'yi kapsamaktadir. Her iki bicimde de ek olarak bircok harita vardir.
Cihannuma, ozunde tum islam ve hiristiyan cografyaciligi'nin da temeli olan Batlamyus (Ptolemaios) Kurami'na dayanmakla birlikte, o gune dek hemen hemen hic yararlanilmayan Bati kaynaklarini Osmanli Cografyaciligi'na tanitmasi bakimindan buyuk onem tasir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder